>>خط لوله«ترکیش استریم»و تهدید بازار گازی ایران

>>>رمزگشایی از توافق احتمالی آنکارا - مسکو و زنگ هشدار برای ایران// 27 شهریور95

بازار نفت، گاز و پتروشیمی - راه‌اندازی خط لوله انتقال گاز روسیه از خاک ترکیه اولین دستاورد نزدیکی دو کشور محسوب می‌شود که بالقوه تهدیدی برای بازار صادراتی گاز ایران است زیرا ‌گفته می‌شود با راه‌اندازی خط لوله ترکیش‌استریم دست ایران برای همیشه از بازار گاز اروپا کوتاه می‌شود. با این حال این اتفاقی است که وقوع آن در پی بهبود تدریجی روابط دو کشور پیش از این نیز قابل پیش‌بینی بود. «دنیای‌اقتصاد» نیز در گزارشی با عنوان «دست‌اندازهای صادرات گاز» به این موضوع اشاره کرده بود.

ایران طی مدتی که به دنبال تیره شدن روابط ترکیه و روسیه، پروژه خط لوله ترکیش استریم متوقف شده بود، باید از این فرصت استفاده و زمینه صادرات گاز به اروپا را فراهم می‌کرد. با این حال این موضوع نیز مانند بسیاری از موارد دیگر در ازدحام نظرات متعدد، نبود تصمیم‌گیری واحد و نبود استراتژی درخصوص چگونگی مصرف گاز تولیدی کشور گم شد. حال ممکن است با امضای توافقنامه روسی- ترکیه‌ای در ماه اکتبر رویای صادرات گاز ایران به اروپا به تاریخ بپیوندد.

روابط انرژی روسیه-ترکیه
ترکیه در حال حاضر بیش از 50 میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کند که روسیه با تامین 60 درصد از این مقدار بزرگ‌ترین صادرکننده گاز به این کشور محسوب می‌شود. بعد از روسیه، ایران دومین تامین‌کننده گاز ترکیه است. ایران سالانه حدود 10‌میلیارد مترمکعب به این کشور گاز صادر می‌کند. اما ترکیه تنها به تامین گاز مورد نیاز خود از طریق کشورهای همسایه نمی‌اندیشد. این کشور قصد دارد به پل ترانزیت انرژی به اروپا تبدیل شود. از همین رو طی سال‌های اخیر چند پروژه احداث خط لوله برای انتقال گاز همسایگان شرقی خود به اروپا تعریف کرده. براساس گزارشی که موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در دومین شماره هفته‌نامه خود منتشر کرده، در گذشته، ترکیه راهبردهای انرژی خود را به گونه‌ای چیده بود که به‌عنوان رقيب ترانزيتي روسيه مطرح می‌شد.

در واقع ترکیه تلاش مي‌كرد پروژه ناباكو و سپس کریدور جنوبي را با محوريت عرضه گاز فاز دوم ميدان شاه دنيز آذربايجان، عرضه گاز تركمنستان از طريق خط لوله احتمالي ترانس كاسپين و گاز خاورميانه (ايران، كردستان يا رژيم اشغالگر قدس) در مقابل خط لوله جريان جنوبي روسيه (South Stream) مطرح کند. اما به دليل نبود منبع پايدار عرضه گاز براي مسير راهبردي و گران‌قيمت كريدور جنوبي، از سال 2013 ترکیه انتقال گاز روسيه به كشورهاي جنوبي اروپا را به‌عنوان گزینه جدیدی در نظر گرفت. اين تصميم به دليل ابهام در عرضه گاز كافي غيرروسي رخ داد، زيرا توليد گاز بيش از 10 ميليارد مترمكعب در سال از آذربايجان چشم‌انداز مبهمی داشت، توسعه منابع گازي كردستان درگير تنش‌هاي سياسي و ناامني داخلي بود، عرضه گاز تركمنستان از طريق خط لوله ترانس كاسپين با مشكل رژيم حقوقي درياي خزر مواجه و عرضه گاز ايران با مشكلات ساختاري و حقوقي تحريم‌هاي خارجي روبه‌رو بود.

از سوي ديگر، با افزايش چالش‌هاي روسيه و كشورهاي اروپاي شرقي بعد از وقایع اوکراین، روس‌ها به مسير جديدي برای انتقال گاز به اروپا به غیر از عبور از کشورهای بلوک شرقی فکر کرد و به خاك ترکیه جهت عبور خط لوله از بستر درياي سياه تا مرز يونان- ايتاليا(کشورهای جنوبی اروپا) براي عرضه گاز خود توجه کردند. اين شرايط، مقدمات نوعي همكاري راهبردي در زمينه عرضه گاز روسيه براي تامين تقاضاي رو به رشد داخلي ترکیه و نيز مسير ترانزيتي اين كشور به جنوب اروپا را فراهم آورد.

ظرفیت‌های ترکیش استریم
ترکیش استریم نام خط لوله‌ای است که از جنوب روسیه منطقه کراسنودار در دریای سیاه آغاز شده و با عبور از بستر دریای سیاه تا روستایی در استان قرقلرایلی در شمال غربی ترکیه امتداد خواهد داشت. ترکیه و روسیه قصد دارند این خط لوله را امتداد داده و تا مرز یونان پیش‌ ببرند سپس از آنجا گاز روسیه به دیگر کشورهای جنوبی اروپا از جمله ایتالیا صادر شود. طرح ترکیش استريم شامل ساخت 4 خط لوله هر یک با ظرفیت انتقالbcm 75/15 است که در مجموع توان انتقال 63‌ميليارد مترمكعب گاز را در سال دارد. قرار است از این حجم گاز، 14ميليارد مترمكعب آن در داخل ترکیه استفاده و 49 میلیارد متر مکعب آن به یونان و ایتالیا منتقل شود.

ترکیه با راه‌اندازی این طرح همزمان چند هدف را دنبال می‌کند. از سویی احتمال می‌رود گازپروم تخفيف 25/10 درصدي به ترکیه بدهد، دوم اینکه ترکیه تقاضای رو به رشد داخلی خود را از طریق این خط لوله تامین خواهد کرد، چراکه تقاضاي ترکیه در سال 2015 حدود bcm5/ 50 بوده و پیش‌بینی می‌شود در سال 2025 به bcm4/ 64 برسد. اما هدف استراتژیک ترکیه در خط لوله ترکیش استریم، نزدیک شدن به هدف پل ترانزيتی شدن است. مذاکرات اولیه بر سر ساخت این خط لوله در آخرین روزهای سال 2014 آغاز شد و تفاهم‌نامه اولیه در ژانویه 2015 امضا و بلافاصله با استقرار دو کشتی در دریای سیاه لوله‌گذاری برای ساخت این مسیر آغاز شد. طرح ترکیش استريم بعد از افزايش تنش‌هاي سياسي ترکیه با روسيه به‌ويژه بعد از سرنگوني جنگنده روسيه در 24 نوامبر 2015 متوقف شد. حال با بهبود روابط دو کشور پروژه ترکیش استريم مجددا مورد توجه قرار گرفته است.

ترکیش استریم و تهدید بازار گازی ایران
ترکیه یکی از کشورهای دارای ظرفیت گسترده واردات گاز از ایران است که علاوه بر این ظرفیت، زیرساخت‌های لازم برای این امر در حال حاضر وجود دارد، زیرا ایران سالانه حدود 10 میلیارد مترمکعب به این کشور گاز صادر می‌کند. بر اساس گزارش موسسه بین‌المللی انرژی، توسعه این خط لوله کاملا از نظر اقتصادی عملیاتی بوده و در راستای راهبرد صادرات گازی کشور نیز است. بهبود روابط سیاسی ترکیه با روسیه عرضه گاز ایران به این کشور را با مشکل بزرگی روبه‌رو خواهد کرد. در واقع با توسعه خط لوله ترکیش استريم، همه ظرفیت افزايش تقاضاي گاز ترکیه طی سال‌های 2014 تا 2025 به ميزان bcm14 از سوي روسيه تامين خواهد شد. اما از دست رفتن صادرات گاز همه ماجرا نیست، از سویی احداث خط لوله ترکیش استریم می‌تواند تمام افزایش تقاضای گازی منطقه جنوب اروپا از طریق خط لوله را پوشش دهد و جایگاهی برای عرضه گاز ایران به جنوب اروپا از طریق خط لوله باقی نماند.

مقامات نفتی کشورمان بارها اعلام کرده‌اند که صادرات گاز ایران از طریق خط لوله به اروپا صرفه اقتصادی ندارد و ایران به صادرات گاز به این قاره به شکل ال‌ان‌جی می‌اندیشد، این در حالی است که با توجه به قیمت‌های کنونی این محصول در کوتاه‌مدت و در سطوح كنوني قیمت جهانی انرژی، جایگاه مناسبی برای ال‌ان‌جی ایران در بازار اروپا نمی‌توان تصور کرد. از سویی بارها کارشناسان اقتصاد سیاسی اعلام کرده‌اند که به صادرات گاز به اروپا تنها نباید از منظر اقتصادی نگریست چراکه در راستای تقویت دیپلماسی انرژی، وابسته‌سازی بلوک قدرتمند اتحادیه اروپا به گاز ایران می‌تواند از بازگشت تحریم‌ها (Snap Back) در دوره اجرای برجام جلوگیری کند و این بلوک را تبدیل به یکی از مخالفان بازگشت تحریم‌های ایران کند. در واقع در حال حاضر تنها مشکل بر سر ساخت این خط لوله موافقت اتحادیه اروپا با گسترش روابط انرژی با روسیه است که این امر نیز با توجه به خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا تا حدودی رفع شده. زیرا بریتانیا یکی از موافقان افزایش رژیم تحریم‌ها علیه روسیه محسوب می‌شود.//«دنیای اقتصاد»